ΜΕΝΙΠΠΟΣ

Ο Μένιππος ο Γαδαρεύς (3ος αι. π.Χ.) ήταν Κυνικός φιλόσοφος και συγγραφέας σατιρικών έργων. Αν και κανένα από τα έργα του δεν σώζεται αυτούσιο, η επιρροή του υπήρξε τεράστια: οι Μενίππειες Σάτιρες αποτέλεσαν το πρότυπο για μεταγενέστερους συγγραφείς όπως ο Λουκιανός, ο Βάρρων και ακόμη και για τη μεσαιωνική και αναγεννησιακή σάτιρα.

Η φιλοσοφία του Μένιππα συνδυάζει κυνική ηθική με αιχμηρό, συχνά κωμικό, τρόπο έκφρασης.

1. Κυνική ρίζα της φιλοσοφίας του
Ως Κυνικός, ο Μένιππος συμμεριζόταν τις βασικές αρχές της κυνικής σκέψης:

• Αυτάρκεια (αυτοδυναμία και απλότητα στη ζωή)
• Απάθεια απέναντι στις κοινωνικές συμβάσεις
• Φυσικός βίος, σύμφωνα με τη φύση και όχι με τους κοινωνικούς κανόνες
• Ελεγκτική χρήση της λογικής για την κατάργηση των τεχνητών επιθυμιών

Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο τις παρουσίαζε ήταν μοναδικός: αντί για σοβαρή φιλοσοφική πραγματεία, χρησιμοποιούσε χιούμορ, παρωδία, μύθους και φανταστικά ταξίδια.

2. Η Μενίππεια Σάτιρα
Ο Μένιππος δημιούργησε ένα νέο λογοτεχνικό είδος: η Μενίππεια σάτιρα.
Χαρακτηριστικά της:

• Συνδυασμός πρόζας και ποίησης
• Παρωδία φιλοσοφικών συστημάτων, ιδίως της πλατωνικής μεταφυσικής
• Φανταστικά ή υπερφυσικά στοιχεία (π.χ. ταξίδι στον Άδη, άνοδος στον ουρανό)
• Σαρκασμός απέναντι στην ανθρώπινη ματαιοδοξία
• ηθική διδασκαλία μέσα από κωμικές και παραμορφωμένες σκηνές

Οι σάτιρές του δεν ήταν απλώς χιουμοριστικές· στόχευαν στη διάλυση των ψευδαισθήσεων: φιλοσοφικών, κοινωνικών και προσωπικών.

3. Κριτική στη φιλοσοφική σοβαροφάνεια
Ο Μένιππος επιτίθεται:

• στους δογματικούς φιλοσόφους
• στις αφηρημένες μεταφυσικές θεωρίες
• στην υπεροψία των «σοφών» και των «ελίτ»
• στην κοινωνική υποκρισία

Με τον τρόπο του υποστήριζε ότι: η φιλοσοφία που παίρνει τον εαυτό της υπερβολικά σοβαρά οδηγείται σε γελοιότητα.
Ο άνθρωπος χρειάζεται:

• πρακτική σοφία
• απλότητα
• ελευθερία από κατευθυνόμενες και τεχνητές φιλοδοξίες
• χιούμορ απέναντι στην ανθρώπινη κατάσταση

4. Η ειρωνεία ως φιλοσοφικό εργαλείο
Στις Μενίππειες σάτιρες:

• η ειρωνεία λειτουργεί ως εργαλείο κάθαρσης
• απογυμνώνει τις φιλοσοφικές θεωρίες από τα προσχήματά τους
• δείχνει την ανθρώπινη αδυναμία και τη γελοιότητα της επιδίωξης πλούτου, δόξας, εξουσίας

5. Στόχος: Η προσωπική ελευθερία
Ο τελικός σκοπός του Μένιππα είναι κυνικός: να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τις ψευδαισθήσεις που τον σκλαβώνουν.
Γι’ αυτό:

• γελοιοποιεί τους φόβους για τον θάνατο
• απομυθοποιεί τους θεούς και τα μεταφυσικά
• καταδεικνύει τη ματαιότητα των κοινωνικών status

Συνοψίζοντας
Ο Μένιππος ήταν:

• κυνικός φιλόσοφος,
• δημιουργός ενός πρωτοποριακού σατιρικού είδους,
• δάσκαλος με χιούμορ και οξυδέρκεια,
• καταστροφέας της σοβαροφανούς φιλοσοφίας,
• και υπερασπιστής της απλότητας και της ανθρώπινης ελευθερίας.