ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ

Αρχαίος Έλληνας  φυσικός φιλόσοφος και επιστήμονας από τη Μίλητο. Η ακμή του πέφτει στον 6ο προχριστιανικό αιώνα (πέθανε ανάμεσα στα χρόνια 528 και 525). Ήταν οπωσδήποτε νεότερος από τον συμπολίτη του Αναξίμανδρο, αλλά η παράδοση, που τον παρουσιάζει μαθητή του, σημαίνει απλά πως αυτός συνέχισε τη γραμμή εκείνου στον τομέα της έρευνας του φυσικού κόσμου.

Ο Αναξιμένης θεώρησε ως αρχή των πάντων τον «αέρα», ξεκινώντας από το συγκεκριμένο υλικό σώμα που απλώνεται διάχυτα γύρω μας και που την κινητικότητά του είναι σε θέση ο καθένας να παρατηρεί. Ο «αήρ» είναι το μόνο στοιχείο που κατανέμεται κανονικά μέσα στο χώρο και ως τέτοιο είναι το κατάλληλο για να συνέχει, να περιέχει και να συγκρατεί τα πάντα. Και το πιο σπουδαίο είναι πως ο αέρας αποτελεί την πιο λεπτή ύλη που ταυτίζεται με το «πνεύμα» ή την «ψυχή», την αρχή της ζωής. Ο κόσμος συλλαμβάνεται ως ένας μεγάλος ζωντανός οργανισμός που αναπνέει αέρα και εμψυχώνεται από αυτόν. Και η ανθρώπινη ψυχή δεν είναι παρά μια λεπτή πνοή αέρα που συγκρατεί στη ζωή τον ανθρώπινο οργανισμό. Στο σύστημα του Αναξιμένη παρατηρείται ως κύριο χαρακτηριστικό η μετάθεση των διαφορών της θερμοκρασίας στις διαφορές της πυκνότητάς: θερμότερο - αραιότερο, ψυχρότερο - πυκνότερο. Έτσι όλα τα πράγματα εντάσσονται σε μια ορισμένη βαθμίδα πάνω στην κοσμική κλίμακα θερμοκρασίας, η οποία αντιστοιχεί σ' έναν ορισμένο βαθμό πυκνότητας της στοιχειακής ύλης (δηλαδή του αέρα).

Η Γη είναι ένα ένα επίπεδο σώμα, μια αβαθής «σκάφη» που αιωρείται στον αέρα. Και τα ουράνια σώματα είναι επίπεδοι δίσκοι που γλιστρούν πάνω στον αέρα. Αυτά αποτελούνται από φωτιά και έχουν έναν πυρήνα από στερεά ύλη που μένει αθέατη. Ο Αναξιμένης πιθανόν να υπήρξε ο πρώτος που παρατήρησε πως η Σελήνη δανείζεται το φως της από την Ήλιο. Εξάλλου εξηγούσε το ουράνιο τόξο ως αποτέλεσμα της αντανάκλασης των ηλιακών ακτινών πάνε σε μάζα συμπυκνωμένου αέρα και με γνήσιο επίσης επιστημονικό ταλέντο περιέγραφε τα ο φαινόμενο του φωσφορισμού της θάλασσας. Φαίνεται πως απέδιδε μια κυρίαρχη θέση στον Ήλιο: ο Ήλιος βρίσκεται στο κέντρο, ανάμεσα στη Σελήνη και στα άστρα, και φωτίζεται προς κάθε κατεύθυνση. Η μυθική πίστη πως ο θεός Ήλιος είναι κυρίαρχος πάνω σε όλα και βλέπει τα πάντα παραχωρεί τη θέση της σε μια επιστημονική άποψη.

Ο δικός μας κόσμος δεν είναι ο μοναδικός κόσμος που υπάρχει. Η αχανής μάζα του αέρα περιέχει ταυτόχρονα αναρίθμητους κόσμους που συνεχώς γεννιούνται και πεθαίνουν, επιστρέφοντας στο αρχικό άπειρο νεφέλωμα.